Bir Şeyin Kesin Biçimini Almadan Önceki Duruma Ne Denir?
İçinde yaşadığımız dünyada, her şey sürekli bir evrim sürecindedir. Özellikle yaratıcı düşüncelerin ve projelerin gelişiminde, bir şeyin “kesin biçimini almadan önceki hali” oldukça önemli bir yer tutar. Peki, bu aşamaya ne denir? Düşünceler, fikirler, projeler… Ya da bir sanat eserinin taslak hali… Hepimizin hayatında farklı biçimlere bürünmeden önce geçirdiği süreçlere dair sorular aklımıza takılır. Adına ‘prototip’ mi diyelim, yoksa daha edebi bir terimle ‘yaratıcı kaos’ mu?
Bu yazı, o karmaşık süreci ele alacak ve ne zaman kesinleşmeden önce şekillenen bir şeyin değerinin ne olduğuna dair bir tartışma yaratacak. Hem seveceğiz hem de eleştireceğiz.
Kesin Biçimin Hemen Öncesi: Potansiyel
Bundan birkaç yıl önce bir arkadaşım bana bir iş fikrinden bahsetmişti. “Daha tam oturmadı ama, çok sağlam olacak,” demişti. O an ne kadar umutsuz görünse de, fikir tamamen ‘potansiyel’ barındırıyordu. Bu hal, her şeyin olabileceği ancak henüz kesinleşmediği, şekilsiz, elastik bir durumdur. Evet, potansiyel her zaman umudu taşır, ama dikkat! Potansiyel, yanlış ellere düşerse tamamen çöp olma potansiyeline de sahiptir.
Burada asıl soru şu: Potansiyeli görmek mi daha önemli, yoksa gerçek olana odaklanmak mı?
Şekilsizliğin Gücü: O Anın Değeri
Hadi itiraf edelim, çoğumuz ‘şekilsiz’ olan şeylere karşı fazla toleranslı değiliz. Bir şeyin henüz ‘şekil almamış’ hali, birçoğumuz için sabırsızlık, kararsızlık ve belirsizlik demek. Ancak işin içine yaratıcılık girdiğinde, o ‘şekilsiz’ halin oldukça büyüleyici bir yönü vardır. Bir çizenin fırçası henüz kağıda değmeden, ya da bir yazının ilk cümlesi, henüz açılmışken kafamızda şekil alırken duyduğumuz heyecan, aslında şekilsizliğin gücünü gösteriyor. Söz konusu iş bir sanat, yazı ya da teknoloji ise, bu boşluk –ya da hâlâ biçim almamış durum- tamamen özgürlük barındıran bir alan haline gelir. Özgürlük ve potansiyel bir araya geldiğinde, insanın yapabileceği çok şey var.
Ama bu noktada şu soruyu sormadan duramıyorum: Bu şekilsiz alan her zaman verimli mi? Yoksa bir yerde kaybolan potansiyeller de var mı?
Kesinlik Ne Zaman Başlar?
Aslında gerçek soru şu: “Bir şey kesin biçimi almadan önceki halini ne zaman fark edebiliriz?” Cevap, zamanlama ve gözlemle alakalı. Çoğu zaman, kesinliğe giden yol, belirsizliğin içinden çıkar. Şekilsiz olan, aslında şeklin temellerini atmaktadır. Bir yazının taslağı, bir ürünün prototipi ya da yeni bir fikrin ilk adımları… Hepsi, sonunda ne olacağını bilmeden bir yere doğru ilerler. Ve bir noktada, o ‘kesin’ forma doğru bir kayış başlar.
Ancak her zaman ‘kesin’ olanla uğraşmanın da insanı daraltabileceğini unutmamalıyız. Örneğin, yaratıcı süreçlerde fazla kesinlik bazen boğucu olabilir. Yani herkesin, her şeye bir son hal vermesi gerekmiyor. Bu durumu aşmak ise her zaman kolay olmuyor. Peki, kesinlikten önceki belirsizlik ne kadar ‘gerekli’?
—
Kesin Biçimi Almadan Önceki Durumun Güçlü Yanları
Bir şeyin kesin biçimini almadan önceki hali, yaratıcı sürecin en heyecan verici ve potansiyel barındıran kısmıdır. Bu aşamada fırsatlar sınırsızdır. Sınırları olmayan bir alan gibi hissedilir ve insanlar, belirsizliğin içinde kaybolmayı bir tür özgürlük olarak kabul eder. Her şey henüz net değilken, sınırlar yoktur. Yani, ‘kesin’ olmanın da getirdiği baskı yoktur. Aynı zamanda, daha fazla denemek, yanlışlar yapmak ve bu yanlışlardan öğrenmek için mükemmel bir zamandır.
Örneğin: Bir proje, hala geliştiriliyorsa, yön değiştirme şansı çok daha fazladır. Yani bir fikir, düşünce ya da tasarım, o ‘şekilsiz’ haliyle ‘kesin biçime’ doğru yol alırken birçok farklı yönüyle şekillenebilir.
Bu süreçte risk almak, yaratıcı olmak ve sınırları zorlamak çok daha kolaydır. İlerleyen süreçte her şey daha belirgin hale geldikçe, bu risklerin geri dönüşü daha zor olabilir. Bunu bir iş fikri üzerinden düşünelim: Hangi fikrin işe yarayacağı kesinleşmeden önce yapılan deneyler genellikle daha cesur olur. O yüzden belirsizlik, bazen yenilikçiliğin ve yaratıcı potansiyelin doğmasına olanak tanır.
—
Şekilsizliğin Zayıf Yönleri
Gelelim şekilsizliğin ve belirsizliğin ‘zayıf’ yanlarına… Burada işler biraz daha karışıyor. Şekilsizlik, belirsizlik demek, ama aynı zamanda kaybolma riski taşır. Kesin bir formun olmaması, bir şeyin eksik ya da yetersiz olduğu hissini yaratabilir. İnsanlar, her zaman ‘kesin’ olanı tercih ederler çünkü bilmedikleri bir şeye yönelmek genellikle kaybetme korkusu yaratır.
Birçok fikir, potansiyeli tam olarak ortaya konmadan önce kaybolur. Çünkü şekilsiz hal, bazen sadece boşlukla doludur. Aynı şekilde, bir projeye başladığınızda belirgin bir yön veya amaç olmadan yola çıkmak, sonunda herhangi bir yere varamamakla sonuçlanabilir.
Yani, o ‘şekilsiz’ halin çok daha ince bir çizgisi vardır: Eğer siz onu doğru şekilde yönlendiremezseniz, kaybolur ve hiçbir zaman ‘kesin’ bir biçime ulaşamaz.
—
Sonuç: Belirsizlik Ya Da Kesinlik
Şekilsiz olanla mı kalalım, yoksa kesinliğe mi yol alalım? Bu soru sadece yaratıcı süreçlerle sınırlı değil, hayatın her anında karşımıza çıkabiliyor. Belirsizliğin gücünü ve çekiciliğini inkâr edemeyiz, ama bir o kadar da belirsizlik, riskleri ve kaybolma potansiyelini taşıyor. Bunu nasıl dengeleyeceğiz?
Hepimiz bir noktada, şekilsizliğin getirdiği özgürlükten yararlanarak kararlar alıyoruz. Ama ne zaman bir adım attığımızda, o belirsizlikte kaybolmak yerine keskin bir yön belirlemek gerekiyor.
Kısacası, her şeyin şekilsiz bir aşamadan geçmesi gereklidir; ama o şekilsizliğin içinden bir şeyler yaratmak, kararlar almak ve sonrasında kesinliğe yönelmek de bir sanattır.