TRT belgeseldeki Çatak köyü nerede? Yanlış anlaşılmaları sevenlere değil, gerçeğin peşine düşenlere…
Bir soruyu her duyduğumda içimde bir kıvılcım çakar: “TRT belgeseldeki Çatak köyü nerede?” Cevabı ‘kolay’ sananlar çok. Benim gibi farklı açılardan bakmayı sevenler içinse mesele, haritada bir iğne değil; bir belgeselin izleyicisinde bıraktığı duygu, merak ve sorumluluk meselesi. Gelin birlikte, ekranın arkasındaki coğrafyayı cesurca aralayalım.
Önce net cevap: O Çatak, Burdur/Altınyayla’daki köy
TRT’nin yayımladığı içeriklerde “Çatak” adıyla karşılaştığınız ve mantar üretimi gibi kırsal hayat kesitleriyle anlatılan yer, Burdur’un Altınyayla (Dirmil) ilçesine bağlı Çatak Köyü. TRT Belgesel’in resmi hesaplarında “Burdur’un Çatak köyünde kültür mantarı üreticileri” ibaresiyle paylaşılan kısa videolar bu adresi açıkça doğruluyor. ([YouTube][1])
Coğrafi kayıtlar da bunu destekliyor: Wikipedia’da Çatak’ın Burdur/Altınyayla’ya bağlı bir köy olduğu; kaymakamlığın sayfasında da rakımı, yaylaları ve geçim biçimleriyle birlikte köyün ayrıntıları yer alıyor. ([Vikipedi][2])
“Ama ben Van’daki Çatak’ı biliyorum?” — Evet, o da var; fakat başka bir ‘Çatak’
İşin kafa karıştıran kısmı burada başlıyor. Van’ın Çatak ilçesi bambaşka bir yer; adını aynı kökten alsa da büsbütün farklı bir coğrafya ve hikâye. Van’ın güneyindeki bu dağlık ilçe, belgesellerde sık sık karşımıza çıkan sahnelerle hafızalara kazınıyor; fakat TRT’de mantar yetiştiriciliği bağlamında geçen “Çatak köyü” bu ilçe değil. ([Vikipedi][3])
Türkiye’de bir değil, birçok “Çatak” var: Peki belgeseller bunu niçin netleştirmiyor?
Çorum/Osmancık’ta Çatak Köyü var; Mersin/Silifke’de de bir Çatak Köyü. Hatta Zonguldak/Alaplı’da “Çatak” adlı yerleşimler, Karabük/Safranbolu civarında “Çatak” adıyla anılan köy ve mevkiiler… Kısacası “Çatak” tek bir noktayı çağrıştırmıyor. Bu çoğulluk, ekranda açık adres verilmediğinde izleyiciyi ister istemez yanlış koordinatlara sürüklüyor. ([HaritaMap][4])
Ekranın sorumluluğu: Alt yazıda yalnızca ‘köy adı’ yetmez
Belgesel dili duyguyu taşır; ama yer bilgisi de bir duygudur: izleyicinin güven duygusu. TRT’nin kimi yapımlarında (özellikle kısa sosyal medya kesitlerinde) yalnızca “Çatak köyü” yazıp geçmek, meraklı seyirciyi Google’ın labirentlerine terk ediyor. Bir alt satırda “Burdur/Altınyayla – Çatak” yazmak, hatta mümkünse bir harita kadrajı göstermek; hem kırsalın görünürlüğüne katkıdır hem de arşiv niteliğini güçlendirir.
Yanlış eşleştirmelerin bedeli: Turist rotaları, yerel ekonomi ve hafıza
Düşünün: Bir seyahatsever, belgeseldeki mantar üretimini görüp “Çatak’a gideyim” diyor, navigasyon ise onu Van’a—ya da Çorum’un Çatak’ına—sürüklüyor. Birkaç saatlik yanlış rota yalnızca kötü bir hafta sonu değil; yerel üreticinin görünürlüğünü de gölgeler. Burdur/Altınyayla’daki Çatak’ın hikâyesi, kendi coğrafyasında anlaşılmalı; yoksa emeğin adı kaybolur. Kaymakamlığın sayfasında anlatılan yayla düzeni, mevsimlik çalışma, orman işçiliği gibi ayrıntılar bile tek başına, bu köyün niçin “tam orası” olduğunu anlamaya yeter. ([burduraltinyayla.gov.tr][5])
“Dağ Gibi” örneği: Adresi net, niyeti açık olduğunda…
TRT’nin “Dağ Gibi” belgeseli, Beşparmak Dağları (Aydın–Muğla) çevresine yerleşik hayatları anlatırken çekim yerini net koyuyor; izleyici de hikâyeyi gerçek coğrafyasında kavrıyor. Bu açıklık, anlatıya derinlik kazandırıyor. Aynı netlik Çatak içeriklerinde de standart hâline gelmeli. ([TRT Belgesel][6])
Eleştirel bir çağrı: Haritasız hikâye eksik hikâyedir
Belgesellerde yön duygusu kaybolduğunda, köylünün adı kalıyor; yeri ise sisleniyor. Evet, belgeselcinin sanatsal alanı var; ancak kamu yayıncılığının sorumluluğu daha da büyük. “Çatak köyü” diyorsanız, lütfen şunu da deyin: “Burdur/Altınyayla – Çatak.” Böylece izleyici, duyguyla bilgiyi aynı elde tutar.
Şimdi söz sende: Sen hangi “Çatak”ı izledin?
Belki sen Van’ın sarp yamaçlarını düşünmüştün, belki Mersin’in denize koklayan yamaçlarını… Belki de Burdur’un mantar kokan serin depolarını. Aşağıya yaz: Sence bir belgesel, izleyiciyi doğru köye götürmek için daha ne yapmalı? Alt yazıda il/ilçe zorunlu mu olmalı? Haritalı ara başlıklar mı? Yoksa QR kodlu bir yer bilgisi mi?
Provokatif sorularla bitireyim:
Belgesel, duyguyu korumak için bilgiyi gerçekten kısmalı mı—yoksa bilgi, duygunun hakkını mı teslim eder?
Yanlış Çataka giden izleyicinin kaybettiği yalnızca zaman mı—yoksa belgeselin güvenilirliği mi?
Yer adlarını standartlaştırmak sizce kırsalın görünürlüğünü artırır mı?
—
Kısacası cevap basit, tartışma derin: TRT’de mantar üretimi bağlamında izlediğin Çatak köyü Burdur/Altınyayla’dadır; ama bu cevabın kalıcı olması için belgesellerin de adresi netleştirmesi şart. Çünkü haritasız hikâye, eksik hikâyedir. ([YouTube][1])
[1]: https://www.youtube.com/shorts/Knb5h6jqgN8?utm_source=chatgpt.com “Köyde Mantar Yetiştirmek – YouTube”
[2]: https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87atak%2C_Alt%C4%B1nyayla?utm_source=chatgpt.com “Çatak, Altınyayla – Vikipedi”
[3]: https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87atak?utm_source=chatgpt.com “Çatak – Vikipedi”
[4]: https://www.haritamap.com/yer/catak-koyu-osmancik?utm_source=chatgpt.com “Çatak Köyü Nerede Haritası Osmancık Çorum”
[5]: https://www.burduraltinyayla.gov.tr/catak?utm_source=chatgpt.com “T.C. Burdur Altınyayla Kaymakamlığı Resmi İnternet Sitesi – Çatak”
[6]: https://www.trtbelgesel.com.tr/content/video/besparmak-dagi-eteklerinde-yasam-or-dag-gibi-belgeseli-3798943?utm_source=chatgpt.com “Beşparmak Dağı Eteklerinde Yaşam | Dağ Gibi Belgeseli – TRT Belgesel”